कर्तव्यनिष्ठेचा लोहमार्ग- पोलीस निरीक्षक विक्रांत विजयकुमार बोधे

के वाय पटवेकर यांच्या लेखणीतून....

कर्तव्यनिष्ठेचा लोहमार्ग- पोलीस निरीक्षक विक्रांत विजयकुमार बोधे

सज्जनता, जिद्द आणि माणुसकीच्या मूल्यांचे बाळकडू घेऊन वाढलेल्या लातूरच्या कडव्या मातीत विक्रांत बोधे यांचा जन्म झाला; संघर्षांचे वादळ, आई-वडिलांचे संस्कार आणि स्वप्नाचं जाज्वल्य तेज यांची सांगड त्यांच्या बालपणापासूनच ठरली. २५ नोव्हेंबर... रोजी जन्मलेले पोलीस निरीक्षक विक्रांत विजयकुमार बोधे यांचे बालपण संघर्ष, संस्कार आणि स्वप्नांची सांगड घालत घडत गेले. लातूर येथील श्री गणेश प्राथमिक विद्यामंदिर व श्री व्यंकटेश विद्यालयात शिकताना अभ्यासाबरोबरच शिस्त, वेळेची किंमत आणि संघभावनेचे धडे त्यांनी लहान वयातच आत्मसात केले. राजर्षी शाहू महाविद्यालय, लातूर येथून B.Com पदवी संपादन करताना प्रशासन व समाजव्यवस्थेचा अभ्यास त्यांच्या मनात अधिक खोलवर रुजत गेला आणि स्पर्धा परीक्षेद्वारे राज्यसेवेची वाट निवडण्याचा निश्चय पक्का झाला. महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगामार्फत होणाऱ्या पोलीस उपनिरीक्षक पदाच्या स्पर्धा परीक्षेची त्यांनी तयारी केली व ट्रेनिंग... सप्टेंबर २०१० ते सप्टेंबर २०११ यशस्वीरित्या पूर्ण केले. चांगला अधिकारी होण्याआधी चांगला माणूस होण्याची त्यांनी स्वतःशी केलेली वचनबद्धता त्यामागे होती. याच जिद्दीमुळे पोलीस सेवेत प्रवेश मिळाल्यानंतर प्रशिक्षण काळातच त्यांची कर्तव्यनिष्ठा आणि बारकाईने काम पाहण्याची सवय वरिष्ठांच्या नजरेत भरली.

ऑक्टोबर २०११ ते मे २०१७ या काळात सोलापूर शहर पोलीस आयुक्तालयात जोडभावी पेठ पोलीस ठाणे आणि सदर बाजार पोलीस ठाणे येथे त्यांनी कर्तव्य बजाविले. गुन्हेगारीचे रूप, गुन्हेगारांचे मनोविज्ञान आणि नागरिकांच्या अपेक्षा या तिन्ही पातळ्यांवर ते सातत्याने काम करू लागले. कायदा हातात घेणाऱ्यांविरोधात कठोर भूमिका घेत असतानाच, साध्या नागरिकाबाबत संवेदनशीलतेची भूमिका त्यांनी कधीही सोडली नाही. गुन्ह्यांवर अंकुश ठेवताना समतोल, शांत पण ठाम नेतृत्व म्हणजेच पोलीस यंत्रणेवरील जनविश्वास वाढवण्याचा पाया हे त्यांनी आपल्या कामातून दाखवून दिले. जून २०१७ ते ऑगस्ट २०२३ या काळात सोलापूर ग्रामीण पोलीस दलात त्यांनी मोहोळ पोलीस ठाणे तसेच नंतर पोलीस अधीक्षक कार्यालयातून विविध शाखांमध्ये जबाबदाऱ्या सांभाळल्या. पोलीस कल्याण शाखा, बॉम्ब शोधक व नाशक पथक, जिल्हा विशेष शाखा (निवडणूक कालावधीत नियोजन), विशेष शाखा या सर्व कामांत त्यांची काटेकोरता आणि नियोजनशक्ती दिसून आली. सहकाऱ्यांचे प्रश्न, त्यांची राहणीमानातील अडचण, कुटुंबाच्या सुरक्षेची काळजी ही केवळ कागदी नोंद म्हणून न पाहता प्रत्यक्ष कृतीतून सोडवावीत, हा त्यांचा दृष्टिकोन होता.  

कोरोना काळातील जिव्हाळ्याचा नेतृत्वधर्म 

सन २०२० मध्ये कोरोना महामारीने संपूर्ण जगाला घेरले, त्या काळात सोलापूर ग्रामीण पोलीस दलासाठी स्थापन करण्यात आलेल्या कोरोना सेलचे प्रमुख म्हणून विक्रांत बोधे यांनी जबाबदारी स्वीकारली. कडक लॉकडाऊन, संसर्गाचा धोका, अनिश्चित परिस्थिती आणि सततच्या ड्युटीमुळे त्रस्त असलेले पोलीस अधिकारी-अंमलदार व त्यांचे परिवार या सगळ्यांवर एखाद्या कुटुंबप्रमुखासारखे लक्ष ठेवत त्यांनी काम केले. कर्तव्यावर असलेल्या सर्व अधिकारी व अंमलदारांना वैद्यकीय साहित्य, सुरक्षा साधने, जीवनावश्यक वस्तू वेळेत पोहोचवण्याचा ध्यास त्यांनी घेतला. कोरोना काळात कर्तव्यावर शहीद झालेल्या अधिकारी-अंमलदारांच्या कुटुंबांना शासनाकडून मिळणारे आर्थिक लाभ वेळेत आणि सन्मानाने मिळावेत, यासाठी त्यांनी सातत्याने पाठपुरावा करून अनेक कुटुंबांना आधार दिला. या संवेदनशील आणि परिणामकारक कामगिरीची दखल सामाजिक संस्थांनी, तसेच तत्कालीन पालकमंत्र्यांनी ‘सन्मान’ आणि ‘प्रेरणा’ अशा दोन्ही अर्थांनी घेतली.  

कुडूवाडी पोलीस ठाणे गुन्हेगारी कमी करण्याचा जिद्दीचा प्रयत्न 

ऑगस्ट २०२१ ते मार्च २०२३ या काळात कुडूवाडी पोलीस ठाण्याचे प्रभारी म्हणून जबाबदारी स्वीकारताना त्यांच्या समोर दोन मोठ्या आव्हानांचा डोंगर होता गुन्हेगारीचे प्रमाण कमी करणे आणि नागरिकांमध्ये पोलीसांविषयीचा विश्वास अधिक घट्ट करणे. त्यांनी केवळ गुन्हे नोंदवून तपास करण्यापुरतेच स्वतःला मर्यादित न ठेवता, नागरिकांशी प्रत्यक्ष संवाद साधला, बैठका घेतल्या, ग्रामस्तरावर कायदा व सुव्यवस्थेविषयी जनजागृती केली. गुन्हे टाळण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाययोजना, माहितीदार जाळे सुदृढ करणे, गावपातळीवर समन्वयातून वाद निवळवण्याचा प्रयत्न या सर्व गोष्टींचा परिणाम म्हणजे गुन्हेगारीची प्रवृत्ती थांबवण्याचा आणि कमी करण्याचा ठोस अनुभव त्या काळात निर्माण झाला.  

पोलीस ठाण्याची नवी इमारत दृष्टी आणि धडपड 

कुडूवाडी पोलीस ठाण्याची इमारत जीर्ण झाल्यामुळे केवळ पोलीसच नव्हे तर मदतीसाठी येणाऱ्या नागरिकांनाही अडचणींचा सामना करावा लागत होता. ही केवळ ‘बांधकाम’ संबंधित समस्या नसून न्याय मिळवण्यासाठी येणाऱ्या सर्वसामान्य माणसाच्या सन्मानाशी निगडीत बाब आहे, हे लक्षात घेऊन विक्रांत बोधे यांनी नवीन इमारतीचा प्रस्ताव सादर केला. अद्ययावत, आधुनिक सोयी-सुविधांनी युक्त पोलीस ठाण्याची कल्पना मांडत त्यांनी प्रशासकीय पातळीवर पाठपुरावा केला, प्रस्ताव मंजूर करून घेतला आणि जुन्या इमारतीचे पाडकाम व नवीन इमारतीची पायाभरणी प्रत्यक्षात घडवून आणली. विकासकामाच्या या पुढाकाराने पोलीस ठाणे म्हणजे केवळ तक्रारींचे केंद्र नसून नागरिकांशी नातं बांधणारी, सुरक्षिततेची भावना देणारी संस्था आहे, हे अधोरेखित केले. 

जत ते मुंबई जबाबदारीचा वाढता आवाका... ऑगस्ट २०२३ ते जून २०२४ दरम्यान सांगली जिल्ह्यातील जत पोलीस ठाण्यातील कर्तव्य काळात ग्रामीण भागातील सामाजिक रचना, जातीय-सामाजिक संवेदनशीलता आणि आर्थिकदृष्ट्या मर्यादित वर्गांच्या समस्या यांच्या संदर्भात त्यांनी काम केले. अडचणींच्या काळातही सुयोग्य मध्यस्थी, कायद्याचा योग्य वापर आणि शांत पण ठाम भूमिका या त्यांच्या कार्यपद्धतीमुळे स्थानिक नागरिकांमध्ये विश्वासाचे नाते जुळले. जून २०२४ पासून आजपर्यंत ते पोलीस महासंचालक, लोहमार्ग कार्यालय, महाराष्ट्र राज्य, मुंबई येथे पोलीस निरीक्षक (वाचक) म्हणून कार्यरत आहेत. संपूर्ण राज्याच्या लोहमार्ग सुरक्षेचा, संवेदनशील ठिकाणांवर माहितीचे संकलन व विश्लेषण, पत्रव्यवहार आणि निर्णयप्रक्रियेला भक्कम माहितीपुरवठा या सर्व बाबींमध्ये त्यांचे अनुभव, निरीक्षणशक्ती आणि प्रणालीबद्ध काम करण्याची शैली उपयोगी पडत आहे.

कुटुंब बळ, जबाबदारी आणि संवेदना... विक्रांत बोधे यांच्या आयुष्यात कुटुंब हे केवळ वैयक्तिक आयुष्याचे केंद्र नसून त्यांची संवेदनशीलता जिवंत ठेवणारा स्रोत आहे. वडील व्यापारात, आई गृहिणी, भाऊ व्यापारात आणि लहान भाऊ कंपनी सेक्रेटरी या जबाबदारीच्या क्षेत्रात कार्यरत अशा सुशिक्षित, संस्कारी कुटुंबात वाढताना त्यांनी कामातील प्रामाणिकपणा आणि आर्थिक-सामाजिक प्रगती यांचा समतोल अनुभवला. ६ नोव्हेंबर २००८ रोजी सौ. रिया विक्रांत बोधे (सहाय्यक पोलीस निरीक्षक) यांच्याशी झालेल्या विवाहाने त्यांच्या आयुष्यात सहकाऱ्यासारखी, सहप्रवासी म्हणून खंबीर साथ मिळाली; दोघेही गणवेशात असूनही कुटुंबातील मूल्यांचा उबदार हात कधी सुटू न देणारी ही जोडी आज अनेक तरुण दाम्पत्यांसाठी प्रेरणादायी आहे. मुलगा अर्जुन व मुलगी अनिहा यांच्या शिक्षणासाठी त्यांनी ज्या जाणीवपूर्वक कष्टांची आणि वेळेच्या नियोजनाची वाट निवडली, तीच तर पुढच्या पिढीला सुजाण नागरिक बनवण्याची खरी शिदोरी आहे.  

अधिकारी म्हणून ओळख माणूसकीचा पाया

पोलीस निरीक्षक विक्रांत विजयकुमार बोधे यांचा प्रवास हा केवळ पदोन्नती, बदली व जबाबदाऱ्यांचा कालक्रम नाही; ती आहे एका संवेदनशील, विचारशील आणि कर्तव्यनिष्ठ अधिकाऱ्याची साक्षीदार कहाणी. गुन्हेगारांशी कडक, पण साध्या नागरिकाशी जिवाभावाची माणुसकी हा त्यांचा स्वभावविशेष अनेकांना आजही जाणवतो. सहकाऱ्यांचे प्रश्न स्वतःचे समजून घेणारा अधिकारी, आणि दूरवरच्या खेड्यातील सामान्य माणसालाही ‘आपला पोलीस’ म्हणून अनुभवता येईल, अशी प्रतिमा निर्माण करणारा माणूस अशी दुहेरी ओळख त्यांनी घडवली आहे. त्यांच्या कामाचा वेध घेताना एक वाक्य प्रकर्षाने जाणवते गणवेश हा केवळ अधिकाराचा नव्हे, तर उत्तरदायित्वाचा भार आहे. त्या भाराला सन्मानाने, नम्रतेने आणि प्रसंगी जीवावर उदार होऊन पेलणाऱ्या प्रत्येक पोलीस अधिकाऱ्यांचे ते प्रतिनिधित्व करतात. अशा या कर्तव्यनिष्ठ, संवेदनशील आणि जिद्दी पोलीस निरीक्षक विक्रांत बोधे यांचा सार्वजनिक जीवनप्रवास हा संवेदनशीलतेचे, माणुसकीचे आणि कर्तव्यनिष्ठेचे जिवंत प्रतीक आहे. अधिकारी असण्यापेक्षा 'आपला पोलीस' असण्याची जबाबदारी त्यांनी पेलली आहे. पदोन्नती, बदल्या आणि कामाच्या काळक्रमात त्यांनी अनेक प्रेरणादायी उदाहरणे निर्माण केली आहेत ती आजच्या तरुणांसाठी, स्पर्धा परीक्षा देणाऱ्यांसाठी प्रोत्साहन देणारी आहे. वाढदिवसानिमित्त अशा कर्तव्यनिष्ठ, संवेदनशील आणि जिद्दी अधिकाऱ्याला मनःपूर्वक शुभेच्छा!

_के वाय पटवेकर